وضع به لحاظ موضوع له
وضع به لحاظ موضوع له به چهار قسم يا وجه تقسيم مي شود :
الف : وضع خاص و موضوع له خاص:
در
اين حالت واضع معنا و مقصود خاصي را اراده مي كند و براي دلالت بر اين
معنا ، لفظ خاصي را هم استعمال مي كند ، مثلا" منظورش يكي از انسانها با
مشخصات معلوم و معين است، و به اين منظور و براي ناميدن او و تميز و تشخيص
از بقيه لفظ (حسن) را براو اطلاق مي كند، در اين حالت وضع يعني معناي متصور
در هنگام وضع لفظ حسن، خاص است و موضوع له يعني فردي كه اين لفظ بر او
دلالت مي كند نيز خاص مي باشد
ب : وضع عام و موضوع له عام:
در اين
حالت واضع فرد بخصوصي را در نظر ندارد بلكه مي خواهد براي يك مفهوم كلي و
وسيع لفظي را قرار دهد دايره شمول موضوع له در اين حالت وسيع است و افراد و
مصاديق زيادي را شامل مي شود مثلا" وقتي گفته مي شود انسان مراد فرد خاصي
از ابناء بشر نيست بلكه اين لفظ دلالت مي كند بر كليه افراد و مصاديقي كه
با داشتن مشخصات معين از ساير جانداران ممتاز مي باشندهمانطوري كه مي بينيد
در اينجا لفظ انسان براي يك معني و مفهوم كلي وضع شده است و بر كليه
مصاديق اطلاق مي شود، يعني همه آحاد و افراد بشر را قطع نظر از اسامي خاص
در بر مي گيرد كه با صطلاح مي گويند وضع عام است و موضوع له نيز عام مي
باشد مثلا" واضع معناي كلي حيوان ناطق را تصور كرده و لفظ انسان را براي آن
وضع كرده است
ج : وضع عام و موضوع له خاص:
اگر معناي مورد تصور واضع
كلي باشد ولي لفظ براي كلي وضع نشود بلكه براي افراد آن وضع شود، در اينجا
وضع عام و موضوع له خاص مي باشد، مانند وضع حروف و اسماء اشاره واضع وقتي
كه مي خواهد كلمه (در) را وضع كند، معناي كلي ظرفيت را در نظر مي گيرد ولي
اين كلمه را براي آن معناي كلي وضع نمي كند بلكه براي معاني جزئيه قرار مي
دهديا آنكه واضع هنگام وضع كلمه او ، هر چند مفرد غايب را در نظر دارد ولي
كلمه را براي اين معناي كلي وضع نمي كند ، در غير اينصورت لازم بود كه هر
گاه اين كلمه را استعمال مي كرديم مفرد غايب را مورد اشاره قرار مي داديم
كه چنين نيست وقتي مي گوئيم : (او نيامد) منظور دقيقا" روشن است و فرد خاصي
مورد نظر مي باشد
د : وضع خاص و موضوع له عام:
اگر معناي مورد تصور
واضع، معناي خاصي باشد مثلا": شخص زيد ولي هنگام وضع، لفظ براي معناي عام
وضع شود اصطلاحا" گفته مي شود وضع خاص و موضوع له عام است مثل تصور هيكل
خارجي زيد، و لفظ زيد را براي انسان و يا حيوان ناطق وضع كند