مثال 1:
دليل عام:ماده ١ قانون كار:«كليه كارفرمايان و كارگران...مكلف به تبعيت از اين‌قانون مى‌باشند».
مخصص منفصل:ماده ١٨٨ همين قانون:«..كارگران كارگاه‌هاى خانوادگى مشمول‌مقررات اين قانون نخواهند بود».
مثال 2 :
دليل عام:ماده ۴۴۵ ق.م.:«هريك از خيارات بعد از فوت منتقل به‌وراث مى‌شود».
مخصص منفصل:ماده ۴۴٧ ق.م.:«هرگاه شرط خيار براى شخصى غيراز متعاملين‌شده باشد،منتقل به ورثه نخواهد شد».
مفهوم مخالف
مفهومى كه از جهت نفى و اثبات،مخالف با حكم منطوق باشد ؛ مفهوم مخالف يا دليل خطاب نام دارد
واجب تعبّدى:آن است كه حتما بايد با قصد قربت انجام شود و اگر بدون قصد قربت‌صورت گيرد،صحيح نيست و تكليف انسان ساقط نمى‌شود؛مانند نماز،روزه،وضو،حج‌و....بنابراين،انجام اين اعمال براى ريا و خودنمايى يا ديگر اغراض(روزه گرفتن براى رژيم‌غذايى و وضو گرفتن براى خنك شدن و مانند آن)موجب اسقاط تكليف نيست.
واجب توصّلى:آن‌است كه قصد قربت در انجام آن عمل شرط نيست و به هر انگيزه‌اى‌كه صورت گيرد،تكليف ساقط مى‌شود.مانند پرداخت نفقه به همسر،ديه،اداى دين،انجام‌تعهدات،اداى امانت و...
اگر احتمال مخفى ماندن قسمتى از كلام گوينده وجود داشته باشد ،يعنى شنونده احتمال‌مى‌دهد كه قسمتى از مراد گوينده در كلام او منعكس نشده و در تقدير است، يا از كلام وى‌حذف شده ،اما قرينه قطعى و يقينى بر اين احتمال وجود نداشته باشد،در اينجا مى‌گويند: اصل بر عدم تقدير است يعنى اصل آن است كه تنها آنچه در كلام گوينده آمده مقصود ومراد وى بوده و چيزى در تقدير نيست،يا حذف نشده است.
مثلا لفظ حيوان در لغت به‌معناى«موجود زنده»و«هر موجودى كه در او روح باشد خواه ناطق،خواه‌غيرناطق» آمده است،پس شامل انسان هم مى‌شود؛اما به‌دليل اينكه معمولا اين لفظ درمورد غيرانسان به كار مى‌رود،هرگاه لفظ حيوان به كار رود تنها بخشى از مصاديق آن(غير انسانها)به ذهن شنونده مى‌آيد.
هرگاه حكم مفهوم از جهت نفى و اثبات با حكم منطوق،متفاوت باشدآن را مفهوم مخالف يا دليل خطاب مى‌گويند.
واجب موقّت:آن است كه زمان خاصى براى انجام دادن آن تعيين شده و شخص موظف‌است عمل خواسته شده را در زمان مشخص به انجام رساند؛مانند نماز،روزه و حج.
واجب‌موقّت به دو قسم موسّع و مضيّق تقسيم مى‌شود:
يك؛واجب موسّع:آن است كه زمان خاصى براى انجام دادن آن تعيين شده است،امااين زمان،بيش از مدت زمان لازم جهت انجام كار است،مانند نماز يوميه. مثلا وقت نمازظهر و عصر از اذان ظهر تا مغرب است كه اين زمان قطعا بيش از وقت لازم براى اداى اين دونماز است.