اصول فقه ـ متون فقه

 در موارد بسياري در قران و قانون و کلام بزرگان ديده ايم که جملاني ذکر مي شود که يکي از اين جملات عام  و جمله? ديگر خاص ( مخصص) است.

مثلا :

ماده 183 قانون مجازات اسلامي - هر كسي كه براي ايجاد رعب و هراس و سلب آزادي و امنيت مردم دست به اسلحه ببرد محارب و مفسد في الارض مي باشد

تبصره 1 ماده 183 قانون مجازات اسلامي - كسي كه به روي مردم سلاح بكشد ولي در اثر ناتواني موجب هراس هيچ فردي نشودمحارب نيست . 

* ماده 183 قانون مجازات اسلامي عام و تبصره 1 ماده 183 قانون مجازات اسلامي خاص  ( مخصص) است

عبارت " عمل به عام قبل از فحص (جست و جوي) مخصص " يعني اين که آيا ما مي توانيم به محض ديدن عام ( مانند ماده 183 قانون مجازات اسلامي ) فورا به ان عمل کنيم و بنا را بر اين بگذاريم که اين عام هيچ گونه مخصصي ندارد.

اگر ما به محض ديدن عام بخواهيم به آن عمل کنيم، نتيجه اش اين مي شود که تا ماده 183 قانون مجازات اسلامي فوري به آن عمل مي کنيم و هر كسي كه براي ايجاد رعب و هراس و سلب آزادي و امنيت مردم دست به اسلحه ببرد محارب و مفسد في الارض مي ناميم ، حال اين فرد چه موجب هراس بشود و چه نشود ولي اگر به محض ديدن عام ( مانند ماده 183 قانون مجازات اسلامي ) فورا به ان عمل نکنيم و بنا را بر اين بگذاريم که اين عام مخصصي دارد و در نتيجه به دنبال مخصص برويم و تبصره 1 ماده 183 قانون مجازات اسلامي را پيدا کنيم ، هر كسي كه براي ايجاد رعب و هراس و سلب آزادي و امنيت مردم دست به اسلحه ببرد، به شرط اين که موجب هراس مردم بشود محارب و مفسد في الارض مي ناميم و اگر موجب حراس مردم نشود محارب نمي ناميم.

حال سوال اين است که وقتي به عامي برخورديم، آيا ميتوانيم به عام قبل از فحص (جست و جوي) مخصص عمل کنيم و يا براي عمل به هر عامي ، در ابتدا بايد به فحص و جست و جوي مخصص بپردازيم ؟

جواب :

حالت اول: اگر عامي داشته باشيم و شک کنيم که اين عام شايد يک مخصص متصل دار، اين شک و احتمال به نظر عقلا و خردمندان ضعيف است ، فلذا به آن اعتنا نمي کنيم  و مي گوييم اين عام مخصص ندارد( لذا نياز نيست به دنبال مخصص بگرديم)

حالت دوم :

اگر عامي داشته باشيم و شک کنيم که شايد اين عام داداي يک مخصص منفصل است در اينجا عقلا معتقدند به احتمال زياد براي اين عام يک مخصص منفصل وجود دارد(لذا نمي توانيم وقتي عامي داشتيم و احتمال داديم که ممکن است مخصص منفصلي داشته باشد، بدون جست و جو براي يافتن مخصص منفصل به عام عمل کنيم) .

پس :

1 – اگر احتمال داديم عام داراي مخصص متصل است به اين احتمال اعتنا نمي کنيم