اجماع مدرکی

اجماع مدرکی:

گاهی اوقات تمامی مجتهدین، در مورد مسئله ای اتفاق نظر می کنند ، لذا هنگامی که این نظر را که همه آنها بالاتفاق بیان کرده اند مورد بررسی قرار میدهیم، میبینیم که مستند و دلیل مجتهدان برای این نظرشان روایتی بوده است ( یعنی می گویند که حکم فلان مسیله این است به استناد فلان حدیث )
به این اجماع ، اجماع مدرکی یا اجماع مستند می گوییم ( یعنی اجماعی که دارای مدرک و مستند است)

نکته مهم این است که این اجماع حجت نیست ، به بیان دیگر اصلا اجماع نیست. زیرا وقتی بگو ییم که حکم فلان مسیله به استناد فلان حدیث این می شود، دیگر در اینجا همان حدیث دلیل ( ادله استنباط احکام ) است و نه اجماع

اجماع حدسی

 طريق حدسى :

مرحوم محقق قمى در كتاب قوانين الاصول طريق حدسى را تحليل نموده كه به اجمال چنين است :

هرگاه به موردى برخورد كنيم كه فقهاى اماميه در آن مورد , در طول تاريخ فقه , وحدت و اتفاق نظر داشته اند , با توجه به اين كه چنين اتفاقى كمتر واقع مى شود و فقهاء در اكثر موارد با يكديگر اختلاف نظر دارند , وجود اين چنين وحدت و اتفاق رأى ما را به اين حقيقت واقف مى سازد كه اين اجماع بدون مستند نبوده و نشأت گرفته از نظر امام معصوم است . نظير آن كه اگر كليه شاگردان يك مكتب در يك مسأله وحدت نظر داشته باشند , مى توان نتيجه گرفت كه استاد آنان اين نظر را داشته است و منشاء موضوع مورد اتفاق همان اظهار عقيده استاد بوده است ( قوانين الاصول ج 1 مبحث اجماع ) .

اين روش آنگاه براى حصول چنين قطعى مفيد است كه جميع علماء در تمام طول تاريخ از زمان معصومين تا عصر حاضر بر موضوعى وحدت نظر داشته باشند . در غير اين صورت اگر مثلا از قرن هفتم به بعد علما متفقا بر مسئله اى وحدت نظر پيدا كرده باشند و قبل از آن تاريخ نظريات مخالف آن ابراز شده باشد . چنين وحدت نظرى در خصوص آن مسئله فاقد اعتبار است

منبع: مباحثى از اصول فقه،  دکتر سيد مصطفي محقق داماد

اجماع لطفی

طريق لطفى:

اين طريق مبتنى بر اصل يا قاعده لطف است , كه توسط شيخ طوسى در مباحث كلام مطرح و در مبحث اصول فقه نيز آن مرحوم در كتاب عدة الاصول به آن استناد كرده و اجمالا بدين شرح است :

از آنجا كه خداوند خالق بشر است لزوما بر بندگان خود لطف داشته و ترك لطف از طرف باريتعالى قبيح و دور از شأن خالقيت اوست , كما اينكه ارسال انبياء به منظور هدايت بشر ناشى از همين لطف است , با توجه به اين اصل , چنين نتيجه گرفته مى شود كه هرگاه در بين امت اجماعى بر خلاف حق در شرف تكوين باشد اقتضاى لطف خداوندى بر بندگانش اين است كه توسط معصوم از آن جلوگيرى شده و آنان را به نحو مقتضى به راه راست هدايت نمايد .

ادامه نوشته

اجماع حسی ( اجماع تضمنی یا اجماع دخولی )

طريق حسى يا تضمنى:

طريق حسى يا تضمنى كه گاهى از آن به اجماع دخولى نيز تعبير مى شود و منظور اين است كه اتفاق امت بگونه اى حاصل گردد كه بدانيم و مطمئن باشيم كه معصوم نيز در ميان آنان است ( الفصول ج 2 مبحث اجماع  ) ، يا اينكه تحصيل كننده اجماع پس از تتبع و غور و بررسى در اقوال كليه علما به آرايى برخورد كند كه صاحبان آنها برايش شناخته نبوده و به اجمال علم به وجود معصوم بين متفقين براى وى حاصل شود بدون اينكه معصوم شخصا شناخته شود . بديهى است اين طريقه در زمان غيبت معصوم تحقق پذير نيست .

منبع: مباحثى از اصول فقه،  دکتر سيد مصطفي محقق داماد

اجماع مستند ( اجماع مدرکی یا اجماع مستند در اصول فقه )

اجماع مستند :

علماى اماميه از آنجا كه براى اجماع فقط نقش كاشفيت از سنت معصوم قائل اند و آن را منبعى مستقل بشمار نمىآورند لذا در صورتى كه در مورد اجماع به دليلى لفظى برخورد كنند يعنى اجماع را ولو محتملا مستند به دلائل لفظى ببينند آن را رد نموده و حجت نمى دانند . اينگونه اجماع در اصطلاح به اجماع مستند معروف بوده و ارزشى ندارد . دليل اين امر روشن است زيرا همان گونه كه گفته شد اتفاق نظر علما از نظر شيعه بخودى خود مصداق اجماع نيست , مگر اينكه قطعا كاشف از سنت معصوم باشد . ولى بايد در نظر داشت هرگاه نظرى مستند به دلائل لفظى باشد و مورد اتفاق علما نيز قرار گيرد بدون اينكه كاشف از سنت معصوم باشد , گرچه بعنوان اجماع پذيرفته نيست و علماى ازمنه ديگر الزامى به تبعيت از آن ندارند ولى چنانچه مستند و مبانى آن نظر محكم و مستدل باشد مى تواند فى نفسه موضوع فتاوى مجتهدين ديگر واقع شود . بديهى است چنانچه علماى ديگر با مبانى استدلالى اين نظر موافق نباشند و آن را بلحاظ ضعف سند مردود دانسته و يا بگونه اى ديگر تفسير نمايند , اين اتفاق نظر براى آنان دليليتى نداشته و حق دارند مطابق نظر خود فتوا دهند .

منبع: مباحثى از اصول فقه،  دکتر سيد مصطفي محقق داماد

اجماع مركب ( اجماع مرکب در اصول فقه )

اجماع مركب :

منظور اين است كه گروهى از فقهاء مثلا به حرمت چيزى نظر بدهند و سايرين به كراهت آن معتقد باشند , كه از تركيب دو نظر چنين استنتاج مى گردد كه آن امر واجب يا مستحب نيست .

اين نوع اجماع در كتب فقهى اماميه بكرات مورد استناد و استفاده قرار گرفته است .

منبع: مباحثى از اصول فقه،  دکتر سيد مصطفي محقق داماد

اجماع سكوتى ( اجماع سکوتی در اصول فقه )

اجماع سكوتى :

منظور اين است كه فتوائى توسط فقيه يا فقهايى صادر گردد و سپس آن فتوى در ميان فقهاى عصر منتشر شود و مدتى بگذرد و هيچكس با آن مخالفت نكند .

اين گونه اجماع از نظر فقهاى اماميه فاقد ارزش است زيرا به شخص ساكت نمى توان نظرى را منتسب نمود . البته علماى اهل سنت بعضا آن را تأييد و گروهى نيز رد كرده اند . در كشف الاسرار آمده است : اجماع سكوتى نزد اكثر اصحاب مقطوع است (  كشف الاسرارج 3 ص 228  )

ولى غزالى مى گويد : نظر مورد اختيار اين است كه اجماع سكوتى نه اجماع است و نه حجت و نه دليل  ( المستصفى مبحث اجماع . )

منبع: مباحثى از اصول فقه،  دکتر سيد مصطفي محقق داماد

اجماع منقول ( اجماع منقول در اصول فقه )

اجماع منقول:

منظور اجماعى است كه شخص تحصيل كننده آن را براى ديگران نقل نموده باشد . در مورد حجيت آن بعدا بحث خواهيم كرد .

منبع: مباحثى از اصول فقه،  دکتر سيد مصطفي محقق داماد

اجماع محصل ( اجماع محصل در اصول فقه )

اجماع محصل :

منظور اجماعى است كه فقيه در آن مباشرتا به تتبع اقوال فقها و علماء مبادرت ورزيده و به يكى از طريق ذكر شده فوق به راى معصوم نائل گردد 

منبع: مباحثى از اصول فقه،  دکتر سيد مصطفي محقق داماد

اجماع تعبدی

اجماع تعبدی همان اجماع غیر مدرکی است

منظور از اجماع در ادله استنباط احکام ( قران ، سنت ، اجماع ، عقل )،همان اجماع غیر مدرکی است و نه اجماع مدرکی

اجماع غیر مدرکی آن است که وقتی مجتهدان در امری از امور دین اجماع می کنند،برای این اجماعشان هیچ مستند و مدرکی ندارند و فقط بر اساس رای معصوم (ع) اجماع می کنند