انواع اجمال در مخصص مجمل:
حال که معناي مخصص مجمل را دانستيم لازم است ذکر کنم که مخصص مجمل دو
گونه است:
1 – مخصصي که از لحاظ مفهوم (معنا)
اجمال دارد که به آن شبهه مفهومي مي گوييم
2 – مخصصي که از لحاظ مصداق اجمال دارد که به آن شبهه مصداقي مي گوييم
به اين مثال ها دقت کنيد:
مثال اول :
فرض کنيد صاحب کتاب فروشي به شاگردش بگويد : به هيچ کس کتاب نفروش مگر
به معلمان
* اگر شاگرد کتابفروشي، نداند منظور از لفظ معلم، معلم رسمي در آموزش و
پرورش است و يا هر معلمي (اعم از معلم رسمي و معلم غير رسمي)، به اين شبهه، شبهه مفهومي
مي گوييم
* اگر شاگرد کتابفروشي، بداند منظور از لفظ معلم، چه نوع معلمي است ولي
نداند که فلان فرد معلم است يا نه ، به اين نوع شبهه، شبهه مصداقي مي گوييم
مثال دوم :
يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا إِذا قُمْتُمْ إِلَى الصَّلاةِ فَاغْسِلُوا
وُجُوهَکُمْ وَ أَيْدِيَکُمْ إِلَى الْمَرافِقِ وَ امْسَحُوا بِرُؤُسِکُمْ وَ أَرْجُلَکُمْ
إِلَى الْکَعْبَيْنِ وَ إِنْ کُنْتُمْ جُنُباً فَاطَّهَّرُوا وَ إِنْ کُنْتُمْ مَرْضى
أَوْ عَلى سَفَرٍ أَوْ جاءَ أَحَدٌ مِنْکُمْ مِنَ الْغائِطِ أَوْ لامَسْتُمُ النِّساءَ
فَلَمْ تَجِدُوا ماءً فَتَيَمَّمُوا صَعيداً طَيِّباً فَامْسَحُوا بِوُجُوهِکُمْ وَ
أَيْديکُمْ مِنْهُ ما يُريدُ اللَّهُ لِيَجْعَلَ عَلَيْکُمْ مِنْ حَرَجٍ وَ لکِنْ يُريدُ
لِيُطَهِّرَکُمْ وَ لِيُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَيْکُمْ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ - اي
اهل ايمان! هنگامي که به [ قصدِ ] نماز برخيزيد ، صورت و دست هايتان را تا آرنج بشوييد
و بخشي از سرتان و روي پاهايتان را تا برآمدگي پشت پا مسح کنيد و اگر جُنُب بوديد ،
غسل کنيد و اگر بيمار هستيد يا در سفر مي باشيد يا يکي از شما از قضاي حاجت [ دستشويي
] آمده ، يا با زنان آميزش کرده ايد و آبي [ براي وضو يا غسل ] نيافتيد ، به خاکي پاک
، روي کنيد و از آن بخشي از صورت و دست هايتان را مسح نماييد. خدا نمي خواهد [ با احکامش
] بر شما تنگي و مشقت قرار دهد ، بلکه مي خواهد شما را [ از آلودگي ها ] پاک کند و
نعمتش را بر شما تمام نمايد ، تا سپاس گزاريد. [ مايده / 6 ]
مانند آنکه شک کنيم معناى لفظ
" صعيد " در اين آيه، آيا
خصوص خاک است يا آنچه از زمين به شمار مى رود؛ اعم از خاک، سنگ، معدن و مانند آن.
مثال سوم :
فرض کنيد قاضي دادگاه دستور دهد عکس فردي را که يک مجرم فراري است در
روزنامه هاي کثير الانتشار درج کنند. حال اگر ما ندانيم که فلان روزنامه کثيرالانتشار
است يا خير، به آن شبهه مصداقي مي گوييم
* پس فرق شبهه مفهومي و مصداقي را فهميديم. شبهه مفهومي حالتي است که ما
مفهوم يک لفظ را نمي دانيم و شبهه مصداقي حالتي است که ما معنا و مفهوم لفظ را مي دانيم
ولي نمي دانيم که آيا فلان فرد(فلان مورد و مصداق) منظور متکلم هست يا نه ؟