انصراف
انصراف یعنی وقتی لفظی را شنیدیم، ذهن با شنیدن این لفظ از بعضی مصادیق لفظ روی گرداند، یعنی به بعضی از مصادیق آن لفظ توجه کند و به بعضی از مصادیق آن لفظ توجه نکند و از آن روی گرداند.
مثلاً وقتی که بگوید : دیروز به دادگاه رفتم. در این جا به ذهن انسان دادگاه های دادگستری خطور میکند و نه دادگاه های اداری (یعنی ذهن انسان از دادگاه های اداری روی برمی گرداند و متوجه دادگاه های دادگستری می‌شود).
دلالت تنبيه : يعني دلالت كلام بر معنايي كه نه صدق كلام بدان وابسته است و نه صحت كلام، بلكه از صياق كلام، يقين مي كنيم دلالت اراده شده است، با اين توضيح كه كلام همراه به جمله اي شده است كه اين همراهي، سبب مي شود كه كلام ما دلالت بر معلوليت حكم موجود در آن نسبت به جمله اي كه در كنارآن واقع شده است كند مثل اينكه شخصي از فقيه سوال درباره شك در تعداد ركعات نمازهاي دو ركعتي كند و فقيه به او بگويد( اعد الصلوه) ( نماز را اعاده كن) از اين كلام فقيه فهميده مي شود كه چنين شكي، علت بطلان نماز و حكم كردن بوجوب اعاده نماز بوده است. مثال ديگر امام (ع) در جواب كسي كه گفته ( بعت السمك في النهر) فرمود ( بطل البيع) يعني ماهي داخل رود را فروختم، فرمود : بيع باطل است، لذا بطل البيع از آنجا كه در كنار جمله بعت السمك في النهر قرار گرفته، دلالت مي كند بر اينكه در دسترس نبودن ماهي و عدم امكان قبض علت بطلان بيع بوده و بعيد است كه چنين ارتباطي ميان اين دو جمله نباشد.
مفهوم شرط :
شرط در اصطلاح اصوليين عبارت است از قيدي كه از عدم آن عدم مشروط لازم آيه، بدون اينكه وجودش مستلزم وجود مشروط باشد مانند قدرت بر تسليم مبيع كه شرط بيع است ولي شرطي كه در اينجا مورد بحث است شرطي اصولي نيست بلكه شرط نحوي است، يعني جمله شرط و جزا وادات شرط مانند : اگر در مسابقه برنده شوي جايزه مي گيري ، پس بهتر است بحث را چنين عنوان كنيم : آيا مفهوم جمله شرطيه حجت است؟ در پاسخ بايد گفت بيشتر اصوليين معتقدند كه مفهوم جمله شرطيه حجت است و دليل آنها چند چيز است كه مهمترين آنها تبادر ( فهم عرضي) است يعني عرفا" از جمله ي شرطيه فهميده مي شود كه منظور متكلم از جمله شرطيه اينست كه در صورت وجود شرط، جزا بر آن مترتب است و در صورت عدم شرط، جزاء نيز معدوم و منتفي است. منظور از جمله شرطيه اين نيست كه لزوما" حرف شرط ( ان) در جمله عربي و ( اگر) در جمله فارسي در ابتداي آن باشد بلكه هر كلمه يا كلماتي كه مفيد شرطيت باشد همين وضع را خواهد داشت مانند : هر گاه، چنانچه ودر صورتيكه از بحثهاي فرعي در اين قسمت صرفنظر شد.
مفهوم وصف :
منظور از مفهوم وصف اينست كه هر گاه حكم براي موضوعي كه داراي وصفي است ثابت باشد آيا مي توان گفت در صورت فقدان وصف، آن حكم از بين مي رود يا نه؟ مثلا" هر گاه بگويند به دانشجويان شهرستاني در كوي دانشگاه اطلاق داده مي شود ( آيا مي توان گفت مفهوم آن اينست كه دانشجويان تهراني استحقاق سكونت در كوي دانشگاه ندارند؟ و آيا اين مفهوم حجت است؟ بين اصوليين اختلاف است كه ورود به آن لطف چنداني ندارد و ضروري نيست بلكه كم فايده است؟ عقود و ايقاعاتي كه ميان مردم متداول است و حتي اقرار و وصيت همگي داراي مفهوم اند و دليل اين مطلب هم اينست كه بناي مردم در گفتگوها يشان ، برآوردن علت منحصره و مفهوم گيري است و از سخنان يكديگر استفاده مفهوم مي كنند.
مفهوم غايت :
يكي ديگر از اقسام مفهوم مخالفت ، مفهوم غايت است وآن عبارت از اينكه حكمي كه به غايت و نهايتي وابسته شده بعد از غايت از بين برود ( بعد از نهايت از بين برود) به عبارت ديگر هر گاه موضوع حكم مقيدبه غايب ونهايت باشد، آيادلالت مي كند براينكه حكم بعدازغايب ونهايت مخالف حكم پيش ازآن است ؟بيشتراصوليين مفهوم غايب حجت مي دانند.
در تردید در مراد و مقصود متکلم از معناي لفظ و عبارت، محل اعمال اصول لفظی ؛ مانند اصاله الحقیقه و اصالت العموم و ... است.
/* Style Definitions */ table.MsoNormalTable {mso-style-name:"Table Normal"; mso-tstyle-rowband-size:0; mso-tstyle-colband-size:0; mso-style-noshow:yes; mso-style-priority:99; mso-style-qformat:yes; mso-style-parent:""; mso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt; mso-para-margin-top:0cm; mso-para-margin-right:0cm; mso-para-margin-bottom:10.0pt; mso-para-margin-left:0cm; line-height:115%; mso-pagination:widow-orphan; font-size:11.0pt; font-family:"Calibri","sans-serif"; mso-ascii-font-family:Calibri; mso-ascii-theme-font:minor-latin; mso-hansi-font-family:Calibri; mso-hansi-theme-font:minor-latin; mso-bidi-font-family:Arial; mso-bidi-theme-font:minor-bidi;}در تردید در معناي لفظ و عبارت به سراغ علائم حقیقت و مجاز میرویم. علائم حقیقت عبارتند از: تنصیص، تبادر، اطراد و عدم صحت سلب یا صحت حمل.
/* Style Definitions */ table.MsoNormalTable {mso-style-name:"Table Normal"; mso-tstyle-rowband-size:0; mso-tstyle-colband-size:0; mso-style-noshow:yes; mso-style-priority:99; mso-style-qformat:yes; mso-style-parent:""; mso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt; mso-para-margin-top:0cm; mso-para-margin-right:0cm; mso-para-margin-bottom:10.0pt; mso-para-margin-left:0cm; line-height:115%; mso-pagination:widow-orphan; font-size:11.0pt; font-family:"Calibri","sans-serif"; mso-ascii-font-family:Calibri; mso-ascii-theme-font:minor-latin; mso-hansi-font-family:Calibri; mso-hansi-theme-font:minor-latin; mso-bidi-font-family:Arial; mso-bidi-theme-font:minor-bidi;}
Normal
0
false
false
false
EN-US
X-NONE
FA
MicrosoftInternetExplorer4
/* Style Definitions */ table.MsoNormalTable {mso-style-name:"Table Normal"; mso-tstyle-rowband-size:0; mso-tstyle-colband-size:0; mso-style-noshow:yes; mso-style-priority:99; mso-style-qformat:yes; mso-style-parent:""; mso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt; mso-para-margin-top:0cm; mso-para-margin-right:0cm; mso-para-margin-bottom:10.0pt; mso-para-margin-left:0cm; line-height:115%; mso-pagination:widow-orphan; font-size:11.0pt; font-family:"Calibri","sans-serif"; mso-ascii-font-family:Calibri; mso-ascii-theme-font:minor-latin; mso-hansi-font-family:Calibri; mso-hansi-theme-font:minor-latin; mso-bidi-font-family:Arial; mso-bidi-theme-font:minor-bidi;}
وضع تعیینی
در وضع تعیینی صریح، واضع لفظی را براي معنا تعیین میکند اما در وضع تعیینی ضمنی، واضع در اثر کثرت استعمال لفظ را در معناي غیر وضعی استعمال میکند.