نص و ظاهر و مجمل و موول در اصول فقه

بسم الله الرحمن الرحیم

1 – نص : اگر لفظ فقط يک معنا بدهد و احتمال معناي ديگري ندهد

2 – مجمل : اگر لفظ دو معنا بدهد و احتمال دو معنا يکسان باشد    

3 - ظاهر : اگر لفظ دو معنا بدهد و احتمال يکي از اين دو معنا بيشتر باشد ، به این معنایی که احتمالش بیشتر است، ظاهر می گوییم

4 - موول : اگر لفظ دو معنا بدهد و احتمال يکي از اين دو معنا کمترباشد ، به این معنایی که احتمالش کمتر است، موول می گوییم

واجب عقلی

واجب عقلی

واجب عقلی به فعلی گفته می شود که وجوبش عقلی است؛ یعنی عقل به طور مستقل  بدون کمک گرفتن از شرع  یا غیر مستقل  با کمک گرفتن از شرع  به وجوب آن حکم میکند، مانند: حکم مستقل عقل به حسن عدل و وجوب آن بر خداوند، و یا حکم غیر مستقل عقل به وجوب مقدمه واجب هنگام وجوب ذی المقدمه.

احتیاط عقلی

احتیاط عقلی

احتیاط عقلی (قاعده اشتغال؛ اصل اشتغال) عبارت است از حکم عقل به لزوم فارغ کردن ذمّه از عهده تکلیف منجّز در صورت‌ امکان آن.

شرایط حجیت تقریر معصوم

شرایط حجیت تقریر معصوم

تقریر معصوم همیشه حجت نیست و نمی توان به آن استاد کرد و با آن یک حکم شرعی استنباط کرد و حجیت تقریر دارای شرایطی است که عبارتند از:
1ـ آن گفتار و يا آن عمل در حضور معصوم گفته شده و يا انجام گرفته باشد، یا اگر در حضور معصوم نیست خبرش به معصوم رسیده باشد و  ایشان آن را تقریر نمایند.
2ـ معصوم نسبت‏ به آن گفتار و يا آن عمل توجه و علم داشته باشند.
3ـ معصوم توانايى آگاه نمودن فرد و جلوگيرى كردن از شخص را در صورتى كه خطاء مى‏ كند داشته باشند، مثلاً در حال تقيه به سر نبرند.
پس تقرير معصوم؛ «تاييد» سخن يا عمل ديگرى است. چنين تقريرى براى مجتهد نيز حجت است و مى‏ تواند طبق شرايطش بدان استناد نمايد.

آیا نهی در معاملات موجب فساد است یا نه ؟

آیا نهی در معاملات موجب فساد است یا نه ؟
 
طرح مساله
در این مقاله موضوع بحث این است که آیا معاملات مورد نهی شارع مقدس چه در عقود و چه در ایقاعات , فاسد هستند یا فاسد نمی باشند, یعنی نهی شارع دلالت بر فساد معامله دارد یا نه؟
پیش از پرداختن به اصل بحث , و به عنوان مقدمه , به بیان نکاتی چند درباره صحت و فساد و کیفیت تعلق نهی و انحا و اقسام تعلق نهی به معاملات می پردازیم و در همین جا نیز یادآور می شویم که (نهی) مذکور در عنوان بحث شامل نهی تنزیهی نیست زیرا تعلق نهی تنزیهی به معامله , منافات با امضا آن معامله ندارد ( ولو آنکه نهی بعنوان اسم مصدری باشد) به خلاف نهی تحریمی که اگر به عنوان اسم مصدری بود با امضا معامله منافات دارد.
صحت و فساد
مقصود از صحت و فساد چیست؟ صحت عبارت از ترتب اثر مطلوب است و منظور از مطلوب نیز همان مطلوب عقلاست. و فساد عبارت است از عدم ترتیب اثر مطلوب در موضوع قابل. بنابراین چنانچه اثر مطلوب بر معامله مترتب گردد معامله مذکور را صحیح می خوانیم برای مثال .
مقصود از بیع ترتیب اثر ملکیت حاصل شود خواهیم گفت که معامله مورد نظر صحیح است اما اگر اثر مطلوب ما, یعنی ملکیت , بر بیع انجام یافته مترتب نگردد معامله را فاسد می نامیم. این توجه بجاست که قابلیت اثر باید در امر مورد نظر موجود باشد. بیع قابلیت ترتیب اثر ملکیت را دارد و بنابراین اگر تمامی شرایط بیع را ایجاد کنیم. اثر ملکیت بر آن بار می شود اما اگر بعض از شرایط موجود نگردد با عدم ترتیب اثر مواجه می شویم و چون این عدم ترتیب اثر و از باب نبود شرط یا شرایط است در نتیجه تقابل میان صحیح و فاسد را باید تقابل عدم و ملکه (که یکی از اقسام اربعه تقابل است) بدانیم. به بیان دیگر چون قابلیت ترتب اثر و ملکه و وجود هست اما اثر مترتب نشده است تقابل ما در این قسم , تقابل عدم و ملکه است و این دو _ آنطور که میرزای نائینی (ره) می فرمایند _ از لواحق ماهیت موجوده نمی باشند.
نکته دیگر آن است که صحت و فساد در امور بسیطه و بسائط نمی آید چون امر بسیط دائر بین وجود و عدم است. اگر سبب امر بسیط موجود شد امر بسیط موجود می شود و چنانچه سبب موجود نشود, امر بسیط اصلا معدوم است , نه اینکه موجود باشد و فاسد و معیب خوانده شود. اما امر مرکب اگر فی المثل سه جز داشته و دو جزئش موجود گردیده باشد چون یک جزئش موجود نیست, فاسد و اگر همه اجزا موجود گردید صحیح است . لکن در موضوعات احکام, اگر چه موضوع حکم مرکب باشد , چون حکم دائر مدار موضوع است, چنانچه موضوع موجود شود حکم موجود است و اگر موضوع موجود نشود, حکم معدوم خواهد بود در نتیجه نمی توان از موضوع صحیح و فاسد سخن گفت , چون در اینجا امر دائر مدار وجود و عدم است, و از این حیث نظیر بسائط است.

ادامه نوشته

تصريح لغت‌شناسان

تصريح لغت‌شناسان
يكى از راه هاى شناخت حقيقت از مجاز، تنصیص و تصریح اهل لغت می‌باشد و آن عبارت است از تصريح و تنصيص اهل لغت به اين كه فلان لفظ براى فلان معنا وضع شده است.
مانند اين كه شخصى به زبان عربى آشنا نيست و نمی‌داند آيا كلمه اسد در معناى حيوان درنده به طور حقيقى استعمال می‌شود و يا مجازى، اما پس از مراجعه به اهل لغت و تصريح آنها به اين كه حيوان درنده معناى حقيقى براى لفظ اسد است، به معناى حقيقى پى می‌برد.

نمونه هایی از استعمال مجازی در قوانین

نمونه هایی از استعمال مجازی در قوانین:
مثال اول: ماده  ٣٣٩  ق.م.مقرر مى‌دارد:«پس‌از توافق بايع و مشترى در مبيع و قيمت آن،عقد بيع به ايجاب و قبول واقع مى‌شود».در اين ماده،كلمات بايع،مشترى و مبيع در معناى‌مجازى به كار رفته‌اند؛زيرا قبل از وقوع بيع،طرفين را نمى‌توان حقيقتا بايع و مشترى ناميدهمچنان‌كه كالاى موردنظر حقيقتا مبيع نيست.
مثال دوم: كلمه«وراث»در ماده  ١٠٢۵  ق.م.مجاز است؛زيرا اطلاق«وارث»بر اشخاص‌مذكور،قبل از صدور حكم موت فرضى غايب مفقود الاثر،اطلاق حقيقى نيست.

دلالت امر بر مرّه و تکرار

دلالت امر بر مرّه و تکرار:
پس از صدور دستور قانونگذار، آیا تکلیف همواره باید تکرار شود یا انجام یک بار آن کافی است؟
در اين مورد اصوليون چند نظر مطرح كرده اند:
١ - صيغه امر دلالت بر تكرار دارد.
٢ - صيغه امر دلالت بر عدم تكرار دارد.
٣ - صيغه امر نه دلالت بر تكرار دارد و نه عدم آن؛ صيغه امر فقط دلالت بر طلب دارد .لزم به ذكر است كه اين بحث در جايي مطرح مي شود كه جمله فاقد قرينه تكرار يا عدم تكرار است.