دلالت نهی بر فساد
در احکام شرعی گاه از انجام عملی نهی شده است که گاه این عمل نهی شده عبادت در زمان یا مکان خاصی است مثل روزه عید فطر
معنای فساد و بطلان عبادت یا معامله در خود نهی نهفته نیست بلکه کسانی مدعی دلالت نهی بر فساد هستند این دلالت را به گونه التزامی قائل اند. مراد هم نهی تحریمی و الزامی و هم نهی تنزیهی یا کراهت است یعنی هر آنچه که بر ناپسند و غیر مطلوب بودن عمل از سوی شرع دلالت دارد در حوزه نهی می گنجد
مراد از فساد در برابر صحت ، مطابق نبودن عمل با اصول و ضوابط مشروعیت عمل است
صحت در عبادت به معنای محبوبیت آن عمل عبادی نزد خداوند است و صحت در معامله به معنای واجد اجزا و شرایط بودن آن از نظر شارع است
توجه به این نکته ضروری است که دربرخی روایات و ادله شرعی نهی از برخی امور به انگیزه تذکر به مکلفان است تا بدانند که مطلبی در عبادت یا معامله شرط است
سوال: آیا در این مورد افزون بر حکم تکلیفی یعنی انجام ندادن عمل نهی شده ، حکم وضعی بطلان هم در این حکم تکلیفی هست یا خیر؟
برای پاسخ باید بحث را در دو مقام پی بگیریم: یکی عبادات و دیگری معاملات
مقام اول : نهی د رعبادات
مراد از عبادت هرعمل شرعی است که در آن قصد قربت شرط و معتبر باشد
در تمامی مواردی که از عبادت نهی شود نمی توان با آن عبادت به خداوند تقرب جست
نکته: گاهی تعبیراتی در روایات وجود دارد که نشان دهنده نهی تنزیهی(کراهت) است و تنها به انگیزه توجه دادن مردم به کم ثواب بودن عمل عبادی در صورتی خاص وارد شده است.چنین نهی هایی موجب فساد عبادت نمی شوند بلکه تنها بر کم بودن ثواب عبادت در فرض ذکر شده دلالت دارد
مقام دوم: نهی در معامله
مراد از معامله هر عمل غیر عبادی است یعنی هر انچه که در وجود آن قصد تقرب شرط نشده باشد. تمامی عقدها و ایقاعها از این نوع اند.
وضع تعینی : گاه پیوند میان واژه و معنا تنها به خاطر کاربرد فراوان واژه در آن معناست که به صورت اتفاقی پیش آمده است این نوع وضع را تعینی می گویند
مخصص منفصل مجمل از جهت مفهوم به واسطۀ تردید میان اقل و اکثر:
مانند: تبصره 2 مادۀ یک قانون مالک و مستأجر که می گویند: «اراضی مزروعی ... مشمول این قانون نخواهند بود» هرگاه در زمینی گل کاری یا نهال کاری شود آیا میتوان توان آن را زمین مزروعی دانست یا نه؟ مجمل است ولی اجمال آن به عام سرایت نمی کند.
منبع : ابوالحسن محمدی ؛ مبانی استنباط حقوق اسلامی
حكم ظاهرى یعنی حكمى كه در فرض جهل به حكم واقعى براى مكلف ثابت مى‌شود و وظيفه او را معین مى‌كند
شرايط صحت استعمال مجازی :
برای اینکه بخواهیم لفظی را به صورت مجاز به کار ببریم، دوشرط لازم است :
|
شرط اول |
شرط دوم |
|
علاقه (مناسبت) |
قرینه صارفه |
شرط اول : علاقه (مناسبت) : یعنی باید میان معنی مجازی و معنی حقیقی ارتباطی وجود داشته باشد که عرف و ذوق سلیم آن را بپذیرد
پس اولین شرط به کار بردن لفظ در معنای مجازی این است که بین معنای حقیقی و معنای مجازی رابطه ای وجود داشته باشد. مثلا اگرفردی را که شجاعت بسیاری دارد، شیر بنامیم، بین این دو ارتباطی وجود دارد که عرف و ذوق سلیم آن را می پذیرد ولی نمی توانیم انسانی را که فوت نموده شیر بنامیم، چرا که بین انسان مُرده و شیر ارتباطی وجود ندارد که عرف و ذوق سلیم آن را بپذیرد
شرط دوم : قرینه صارفه :
قرینه صارفه علامت و نشانه ای است که ذهن ما را از معنای حقیقی بازمنصرف مي کند و به سمت معنای مجازی می برد
مثلا در عبارت دریای غم، غم قرینه و نشانه ای ( قرینه صارفه ) است که نشان می دهد منظور از دریا در اینجا، معنای حقیقی دریا نیست بلکه منظور، دل فرد غمگین است .