اجماع حدسی

 طريق حدسى :

مرحوم محقق قمى در كتاب قوانين الاصول طريق حدسى را تحليل نموده كه به اجمال چنين است :

هرگاه به موردى برخورد كنيم كه فقهاى اماميه در آن مورد , در طول تاريخ فقه , وحدت و اتفاق نظر داشته اند , با توجه به اين كه چنين اتفاقى كمتر واقع مى شود و فقهاء در اكثر موارد با يكديگر اختلاف نظر دارند , وجود اين چنين وحدت و اتفاق رأى ما را به اين حقيقت واقف مى سازد كه اين اجماع بدون مستند نبوده و نشأت گرفته از نظر امام معصوم است . نظير آن كه اگر كليه شاگردان يك مكتب در يك مسأله وحدت نظر داشته باشند , مى توان نتيجه گرفت كه استاد آنان اين نظر را داشته است و منشاء موضوع مورد اتفاق همان اظهار عقيده استاد بوده است ( قوانين الاصول ج 1 مبحث اجماع ) .

اين روش آنگاه براى حصول چنين قطعى مفيد است كه جميع علماء در تمام طول تاريخ از زمان معصومين تا عصر حاضر بر موضوعى وحدت نظر داشته باشند . در غير اين صورت اگر مثلا از قرن هفتم به بعد علما متفقا بر مسئله اى وحدت نظر پيدا كرده باشند و قبل از آن تاريخ نظريات مخالف آن ابراز شده باشد . چنين وحدت نظرى در خصوص آن مسئله فاقد اعتبار است

منبع: مباحثى از اصول فقه،  دکتر سيد مصطفي محقق داماد

اجماع لطفی

طريق لطفى:

اين طريق مبتنى بر اصل يا قاعده لطف است , كه توسط شيخ طوسى در مباحث كلام مطرح و در مبحث اصول فقه نيز آن مرحوم در كتاب عدة الاصول به آن استناد كرده و اجمالا بدين شرح است :

از آنجا كه خداوند خالق بشر است لزوما بر بندگان خود لطف داشته و ترك لطف از طرف باريتعالى قبيح و دور از شأن خالقيت اوست , كما اينكه ارسال انبياء به منظور هدايت بشر ناشى از همين لطف است , با توجه به اين اصل , چنين نتيجه گرفته مى شود كه هرگاه در بين امت اجماعى بر خلاف حق در شرف تكوين باشد اقتضاى لطف خداوندى بر بندگانش اين است كه توسط معصوم از آن جلوگيرى شده و آنان را به نحو مقتضى به راه راست هدايت نمايد .

ادامه نوشته

اجماع حسی ( اجماع تضمنی یا اجماع دخولی )

طريق حسى يا تضمنى:

طريق حسى يا تضمنى كه گاهى از آن به اجماع دخولى نيز تعبير مى شود و منظور اين است كه اتفاق امت بگونه اى حاصل گردد كه بدانيم و مطمئن باشيم كه معصوم نيز در ميان آنان است ( الفصول ج 2 مبحث اجماع  ) ، يا اينكه تحصيل كننده اجماع پس از تتبع و غور و بررسى در اقوال كليه علما به آرايى برخورد كند كه صاحبان آنها برايش شناخته نبوده و به اجمال علم به وجود معصوم بين متفقين براى وى حاصل شود بدون اينكه معصوم شخصا شناخته شود . بديهى است اين طريقه در زمان غيبت معصوم تحقق پذير نيست .

منبع: مباحثى از اصول فقه،  دکتر سيد مصطفي محقق داماد

اجماع حدسی

در مطالب قبل، اجماع را به منقول و محصل تقسيم کرديم 

اکنون مي گوييم :

اجماع محصل: دليل قطعي است و حجت است

اجماع منقول: دليل ظني و حجت است

 

*يادآوري:

اجماع زماني حجت است که :

اتفاق نظر در مورد آن وجود داشته باشد

اتفاق نظر مجتهدين باشد

اين اتفاق نظر کاشف از قول معصوم ( سنّت ) باشد

اين اتفاق نظر در مورد امري از امور دين باشد نه امور عقلي

اجماع ِبه صورت حدسي، کاشف از قول معصوم باشد

توضیحی در مورد اجماع حدسی: 

توضيح اين که زير دستان مطيع رئيس خود هستند و از او تبعيت مي کنند فقها و مجتهدين هم مطيع سنِّت و امام معصوم (ع) هستند.

پس نتيجه مي گيريم که وقتي مجتهدين اسلام که داراي بالاترين درجه ي تقوا هستند در مورد مساله اي نظري داشته باشند ( اجماع داشته باشند )، حدس مي زنيم که اين نظر (اجماع)، همان نظر امام معصوم وسنّت است

اجماع حدسی

یکی دیگر از راه های کاشفیت اجماع،اجماع حدسی است

منظور از این روش چیست؟

علماء خیلی کم پیش می آید که با هم در یک مسئله به یک شکل اجماع و اتفاق نظر کنند،حال اگر علماء در یک مسئله با هم اجماع کنند و با هم اتفاق نظر هم داشته باشند، در این مورد ما حدس می زنیم که این نظر همان نظر معصوم (ع) است

اجماع حسی ( اجماع دخولی )

یکی از طرق کاشفیت اجماع از نظر معصوم (ع)، طریق حس است

طریقه حس یعنی: 

این روش برای زمان حضور معصوم (ع) است و فقیه در این روش باید به سراغ فقهای زمان خود برود و نظر آنها را جویا شود و باید به این که امام (ع) در میان آنان وجود دادر علم داشته باشد 

به این روش اجماع دخولی گفته می شود

حجیت اجماع

شیعیان معتقدند که اجماع از آن جهت حجت است که کاشف از قول معصوم (ع) است ، ولی تفاوت نظر آنها در نوع کاشفیت از قول معصوم (ع) است

عده ای معتقدند که اجماع به طریق حسی کاشف از قول معصوم (ع) است و عده ای معتقدند به طریق حدسی کاشف از قول معصوم است و عده ای معتقدند به شکل تقریری و عده ای معتقدند که اجماع به شکل لطفی کاشف از قول معصوم (ع) است

اما اهل سنت می گویند نفس اجماع حجت است ، و کاری به نحوه ی حجیت آن ندارند

آنها معتقدند، بر اساس روایت پیامبر (ص) که فرموده اند: لا تجتمع امتی علی خطا ( لا تجتمع امتی علی ضلالة ) ، امت پیامبر (ص) هیچ وقت به خطا با هم اجماع نمی کنند

اجماع تقریری

یکی دیگر از راه های کاشفیت اجماع از رای معصوم (ص)؛ اجماع تقریری است

تقریر معصوم هم به این شکل است که فرد یا گروهی در برابر معصوم (ع) عملی را انجام دهند و یا سخنی را بگویند ومعصوم (ع ) با آنها در مورد آن عمل یا سخن مخالفتی نکند

پس می توان گفت اجماع تقریری یعنی این که علماء در مقابل معصوم _ع) اجماع و اتفاق نظری کنند و معصوم (ع) با آنها مخالفت نکند