قیاس مساوات ( تمثیل منطقی )

قیاس مساوات حالتی است که بر اساس آن،علت حکم در مفهوم ومنطوق با هم برابر باشد

قیاس ادنی

قیاس ادنی قیاسی است که در آن ،علت حکم در منطوق قوی تر از مفهوم باشد ،به بیانی دیگر ،علت حکم در مفهوم ضعیف تر از منطوق باشد 

قیاس اولویت

 قیاس اولویت ، یعنی علت در مفهوم ، از علت در منطوق قوی تر باشد

مثال اول :

جمله اصلي : خداوند آيه 23 سوره إسراء مي فرمايد: فَلاَ تَقُل لَّهُمَآ أُفٍّ-  به پدر و مادر خود اُف که کمترين بي احترامي است نگوييد

منطوق: به پدر و مادرتان اَف نگوييد.

مفهوم: به پدر و مادرتان اَف نگوييد و به طريق اولي به آن ها الفاظ زشت تر هم نگوييد

 

 

مثال دوم :

جمله ي اصلي : در بيمارستان نوشته شده استعمال دخانيات ممنوع مي باشد

منطوق: استعمال دخانيات ممنوع است.

مفهوم: استعمال دخانيات ممنوع است و به طريق اولي استعمال مواد مخدر هم ممنوع است

پس وقتي در بيمارستان نوشته استعمال دخانيات ممنوع است مفهومش اين است که استعمال مواد مخدر هم ممنوع است                       

قياس مساوات :

قياس مساوات :

به اين مثال دقت کنيد:

شراب انگور حرام است چون مست گننده است حال ما حکم آبجو را نمي دانيم . اگر بگوييم چون آبجو هم حمست کننده است حرام استقياس کرده ايم.

در اين مثال سبب ( علت حکم) در اصل( شراب انگور)  و فرع ( آبجو) در يک مرتبه و درجه است

 

پس هر گاه علت حکم در اصل و فرع در يک درجه باشد قياس ما از نوع مساوي(مساوات) است

قياس اولويت :

 قياس اولويت :

قياسي است که در آن علت (علت حکم ) در فرع قوي تر از اصل است

مثال:

اگر پدر به فرزند بگويد که سيگار نکش زيرا به بدنت ضرر ميرساند . حال اگر فرزند جکم استعمال مواد مخدر را نداند : اگر دقت کنيد در اينجا ، علت حکم ، ضرر رساندن به بدن انسان است  که اين علت حکم در فرع قوي تر از اصل است

  نتيجه :

سيگار نکش زيرا به بدنت ضرر ميرساند و مواد مخدر را که بيشتر به بدن ضرر مي زند به طريق اولي نکش

قياس ادني

قياس ادني قياسي است که در آن ، علت حکم در فرع ، کمتر و ضعيف تر از اصل است

مثلا اگر پذر به فرزندش بگويد ، دروغ نگو زيرا حرام است حال اگر فرزند حکم دروغ به صورت شوخي را نداند قياس مي کند و مي گويد دروغ شوخي هم حرام است

 

اگر دقت کنيد در اين مثال علت حکم ( حرمت ) در اصل( دروع به طور جدي) قوي تر و بيشتر از فرع ( دروغ به طور شوخي) است

قیاس اولویت ( مفهوم اولویت )

قیاس اولویت حالتی است که بر اساس آن،علت حکم در مفهوم قوی تر از منطوق باشد

قياس مستنبط العله :

قياس مستنبط العله :

فرض کنيد دکتر به بيمار بگويد انار نخور .حال مريض ميخواهد تمشک بخورد ولي حکم انرا نميداند يعني نمي داند که ميتواند تمشک بخورد يا نخورد . دراينجا دکتر علت اين که مريض نبايد انار بخورد را نگفته  ولي خود بيماز استنباط مي کن که چون انار ترش است نبايد بخورد . لذا ميگويد تمشک هم چون ترش است نبايد بخورد .

 اگر دقت نماييد در اينجا، پزشک علت حکم را نگفته ولي خود بيمار علت حکم را استنباط مي کند

 پس فرق قياس منصوص العله و قياس مستنبط العله از این نکته فهمیده می شود . در قياس منصوص العله علت حکم صريحا بيان شده ولي در مستنبط العله علت حکم صريحا بيان نشده

شرايط قياس :

 شرايط قياس :

براي اين که بتوانيم قياس کنيم شرايطي لازم است که به مهمترين اينها اشاره مي کنيم:

طبق اين مثال : شراب انگور حرام است زيرا مست کننده است وحال حکم آبجو را که آن هم مست کننده است نمي دانيم

 

1 – حکمي که براي اصل وجود دارد ( حکم اصل) فقط مخصوص اصل نباشد و بتوان آن را براي ديگر موارد هم تسري داد( مثلا در مثال ما اگر شارع گفته بود اين حکم ( حرمت ) فقط مخصوص شراب انگور است ديگر نميشود آن را براي موارد ديگر مانند آبجو تسري داد)

 

2 – حکم اصل در ادله معتبر مانند قران و سنت بيان شده باشد و نه در منابع غير معتبر( در مثال ما مي بينيم که حکم اصل در ادله معتبر بيان شده  است. مثلا :آيات 90 و 91 سوره مايده: يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ وَ الْمَيْسِرُ وَ الأَنْصابُ وَ الأَزْلامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّيْطانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ. إِنَّما يُريدُ الشَّيْطانُ أَنْ يُوقِعَ بَيْنَکُمُ الْعَداوَةَ وَ الْبَغْضاءَ فِي الْخَمْرِ وَالْمَيْسِرِ وَ يَصُدَّکُمْ عَنْ ذِکْرِ اللّهِ وَ عَنِ الصَّلاةِ فَهَلْ أَنْتُمْ مُنْتَهُونَ - اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد شراب و قمار و بتها و تيرهاى قرعه پليدند و از عمل شيطانند پس از آنها دورى گزينيد باشد كه رستگار شويد . همانا شيطان مى‏خواهد با شراب و قمار ميان شما دشمنى و كينه ايجاد كند و شما را از ياد خدا و از نماز باز دارد پس آيا شما دست برمى‏داريد

ادامه نوشته

قياس منصوص العله :

 قياس منصوص العله :

 قياسي که در آن، علت حکم صريحا بيان شده . مثلا اگر بگو يند شراب انگور حرام است زيرا مست کننده است . حال اگر فرد حکم آبجو را نداند و قياس کند، در اين جا مي گوييم که او قياس منصوص العله کرئه است زيرا علت حکم صريحا بيان شده( يعني صريحا گفته :چون مست کننده است)

 

مثال دوم : اگر دکتر به بيمار بگويد که انار نخور زيرا ترش است . حال اگر بيمار حکم پرتقال را نداند ، قياس مي کند و مي گويد چون پرتقال ترش است نبايد بخورم. اگر دقت کنيد علت حکم( سبب) در اينجا صريحا ذکر شده ( ترش بودن= علت  حکم