علم اصول فقه هم دارای موضوعی است
موضوع اصول فقه، چیز هایی است که فقیه و مجتهد یا استفاده از آنها، حکم شرعی را به دست می آورد
مانند قران و سنت و اجماع و عقل و قیاس و استحسان و استصلاح و سد ذرایع و فتح ذرایع و عرف و استصحاب و احتیلط و برایت و تخییر و ...
پس فایده یعنی علت غایی
یا بهتر بگویم: فایده یعنی علت ایجاد
فایده همان غرض و غایت است
حال ما چرا اصول فقه را درست کردیم؟
جواب: ما اصول را درست کردیم که با آن احکام و قوانین را استنباط کنیم ( پس این فایده ی اصول است )
به ساده ترین زبان »»»»»»»»» غرض و غایت اصول فقه این است که ما را در به دست آوردن حکم و قانون یاری می کند
فایده اصول فقه این است که مجتهد را در استنباط احکام شرعی یاری می کند
نکته: فایده با منفعت فرق دارد
فایده آن چیزی است که ما قبل از انجام یک کار آن را پیش بینی کرده ایم و می خواهیم به آن برسیم ولی منفعت آن چیزی است که ما آن را قبل از انجام کار پیش بینی نکرده ایم ولی وقت آنم کار را انجام دادیم، بعد ز انجام آن کار می بینیم که آن را هم به دست آورده ایم
مثلا شما می ری رشته ی حقوق تا وکیل بشی. این که شما می خواهی وکیل بشی فایده است، زیرا آن را از قبل از رفتن به رشتهخ ی حقوق پیش بینی کرده بودی ولی بعد از این که حقوق خواندی، می بینی از یک سری ادارات به شما پیشنهاد کار می دهند و یا استاد یک موسسه ی خصوصی می شوی و یا در سربازی کسری خدمت می گیری، الان سوال من اینه که آیا شما اینها را هم از قبل پیش بینی کرده بودی؟ نه . پس اینها منفعت علم اصول فقه هستند
نکته: فایده همان غرض و غایت هست
الف) موضوع علم اصول ادله ي تفصیلی يعنی قران، سنت، اجماع و عقل است.
ب) موضوع علم اصول ادله ي تفصیلی و اصول عمليه است.
ج) موضوع علم اصول ادله ي تفصیلی، قیاس و استحسان است.
د) هر چیزی که فقیه بتواند با آن حکم شرعی به دست بیاورد، موضوع اصل فقه است
- نظر دکتر ابوالحسن محمدی هم همین نظر چهارم است
فایده همان هدفی است که از قبل پیش بینی شده ولی منفعت آن هدفی است که از قبل پیش بینی نشده است
به این مثال دقت کنید : زید قصد می کند برای زیارت امام رضا (ع) به مشهد برود . در راه مشهد از اماکن دیدنی هم بازدید می کند. در این مثال زیارت امام رضا(ع ) از قبل پیش بینی شده که این همان فایده (غرض و غایت) است ولی دیدن اماکن دیدنی در راه مشهد که از قبل توسط او پیش بینی نشده بود، منفعت است
پس می توان گفت: منفعت اصول فقه، کمک کردن به فرد برای استنباط احکام و قوانین حقوقی است
مى توان فائده و غرض از علم فقه را نيز , بطور غير مستقيم و با واسطه , غرض علم اصول دانست .
منبع: تقریرات اصول فقه استاد محمد شهابی: نویسنده: عباس فربد
درس مبانی استنباط حقوق اسلامی هم دارای موضوعاتی است
موضوع آن هر چیزی است که یک حقوق دان با آن یک قانون را استنباط می کند
مثلا یک حقوق دان با آیه ای از قران و یا یک روایت و یا اصل برائت یک ماده ی قانونی را استنباط میکند
پس موضوع درس مبانی استنباط حقوق اسلامی، موضوع مشخصی نیست و هر چیزی که یک حقوق دان با استفاده از آن یک ماده ی قانونی را استنباط کند موضوع درس مبانی استنباط حقوق اسلامی است
چيزى كه لحاظش پيش از عمل و علت تحقق آنست ليكن وجود و تحققش پس از عمل مى باشد بنام غرض وفائده و غايت خوانده شده و چيزى كه در طى عملى بدست آيد بىآنكه پيش به ذهن آمده يا در ايجاد آن عمل تأثير كرده باشد بلكه , به حسب ظاهر , به صرف تصادف و اتفاق به حصول پيوندد و عائد گردد بنام منفعت خوانده مى شود .
آنچه علم اصول را بوجود آورده و اكتساب و تحصيل آن را ايجاب مى كند , چنانكه دانسته شد , اين است كه بر استنباط احكام فرعى اسلامى قدرت به هم رسد ليكن بى گمان دانستن بسيارى از مباحث آن براى استنباط همه احكام و قوانين , دينى باشد يا غير آن , سودمند است و , در واقع , نه تنها فقيه اسلامى از آن استفاده مى كند بلكه هر كس با حكم و قانون سر و كار دارد و در رشته هاى حقوقى كار مى كند از آن بهره ور مى شود و هر اندازه نسبت بدانستن مسائل آن ورزيده تر و آزموده تر و نيرومندتر باشد در استنباط مقاصد قانونگذار و حل و تصفيه قضاياى قانونى و حتى تشخيص مصالح و مفاسد وضع و رفع قانون ورزيده تر , نيرومندتر و ماهرتر مى گردد .
خلاصه آنكه غرض از علم اصول خاص ليكن منفعتش عام است پس در همه قوانين مى توان بسيارى از قواعد آنرا بكار برد و در استخراج حكم از آن استفاده كرد .
منبع: تقريرات اصول : خلاصه تقرير و درس محمود شهابي
نويسنده: فربد، عباس