بسم الله الرحمن الرحیم
اجتهاد مطلق و اجتهاد تجزی
اجتهاد مطلق ، یعنی مجتهد در تمام ابواب فقه (مثل صلاة ، صوم، زکاة ، حج، متاجر، حدود، قصاص، دیات، سبق و رمایه ، وصیت، ارث و ...) صاحب نظر باشد، یعنی در تمام این ها بتواند فتوا بدهد
اما اجتهاد تجزی، یعنی این که در برخی از این ابواب بتواند فتوا بدهد (مثلاً مجتهد فقط در باب صلاة بتواند فتوا دهد)
تخطئه و تصويب
در اينكه احكام عقلى محض را واقعى هست محفوظ و ممكن است عقل آدمى در رسيدن به آن راه صواب پيمايد و ممكن است بر خطا رود و به آنها نرسد صاحبان خرد و اهل منطق را اختلافى نيست و هم در اينكه در عقلياتى كه مورد تكليف قرار گرفته واقعى محفوظ است و اختلاف كنندگان در آنها يكى مصيب و ديگران مخطئى مى باشد , به تعبير صاحب معالم اتفاق جمهور اهل اسلام است ليكن نسبت باحكام شرعى نقلى اختلاف شده به اين خلاصه كه آيا براى هر مسئله اى در واقع از طرف شارع , حكمى است معين كه مجتهدى آن را در مى يابد و مجتهدى ديگر در آن بخطا مى رود بلكه يك مجتهد گاهى به آن مى رسد و گاهى از آن بدور ميافتد , يا اينكه چنين نيست ؟
دانشمندان اماميه چون نسبت به حكم شرعى , واقعى قائل شده بدين معنى كه گفته اند : براى هر چيزى از جانب خدا حكمى وضع شده و در واقع اين حكم , معين و محفوظ است پس ممكن است مجتهدى به آن برسد و دواجر دريابد و ممكن است به حكم واقعى محفوظ نرسد و به خطا رود پس بيش از يك اجر را مستحق نشود للمصيب اجر ان و للمخطئى اجر واحد بدين مناسبت عنوان مخطئه برايشان اطلاق شده است . علماء سنت به تصويب قائل شده يعنى گفته اند آنچه را هر مجتهدى دريابد عين واقع و صواب است بدين جهت بعنوان مصوبه خوانده شده اند .
براى تصويب دو معنى تصور و نقل كرده اند :
1 - اينكه خدا را به شماره آراء مجتهدان , احكامى باشد يعنى حكمى كه همه كس در آن مشترك باشد از طرف خدا وضع نشده باشد بلكه احكام مختلف و متعددى جعل و انشاء شده باشد تا هر مجتهدى به يكى از آنها دست ياببد .
اجتهاد
از جمله تعريفهايى كه در فن اصول براى اجتهاد كه در لغت به معنى رنج بردن و سختى كشيدن مى باشد گفته شده تعريفى است كه از علامه و غير او نقل گرديده بدين مضمون اجتهاد , بكار بردن همه توانايى و ظاقت است در راه تحصيل گمان نسبت به حكمى شرعى .
دانشمندان شيعه نسبت به جواز اجتهاد و عدم جواز آن دو فرقه شده اند :
1 - علماء اخبارى - اخباريين -
2 - علماء مجتهد - اصوليين -
در طى كتب متفرقه امورى بسيار كه مورد اختلاف اين دو فرقه مى باشد ياد شده است كه يكى از دانشمندان همه آن موارد را از كتب متفرقه فراهم آورده و كتابى از مجموع آنها كه مشتمل بر 86 فرق شده بنام فاروق الحق تاليف كرده است از جمله آن مسائل كه ميان اين دو فرقه مورد اختلاف است سه مسئله در اينجا نقل مى شود :
1 - اصولى اجتهاد را واجب عينى يا كفائى مى داند به خلاف اخبارى كه به حرمت آن قائل است .
2 - اصولى , ظواهر كتاب را حجت مى داند به خلاف اخبارى .
3 - اصولى , در هنگام تعارض ميان دليل عقلى و نقلى دليل عقلى را مقدم مى دارد به خلاف اخبارى .
اقسام اجتهاد
اجتهاد بر دو گونه است :
1 - بطور اطلاق
2 - بطور تجزى
اجتهاد مطلق
هرگاه كسى را قوه اى به هم رسيد كه همه احكام را بتواند بوسيله امارات يا اصول معتبره استنباط كند او را مجتهد مطلق و اين قدرت و قوه او را بر استنباط اجتهاد مطلق مى خوانند .
اجتهاد تجزى
هرگاه كسى را بر استنباط برخى از احكام , قوه و توانايى باشد قوه استنباط او را اجتهاد تجزى و خودش را مجتهد متجزى مى خوانند
اجتهاد مطلق , هم نسبت به خود شخص مجتهد و هم نسبت به كسانى عامى كه بخواهند به او رجوع كنند حجت مى باشد ليكن درباره اجتهاد بر وجه تجزى در هر دو مورد اختلاف شده است .