لفظ مختص و لفظ غیرمختص

لفظ مختص و لفظ غیرمختص

1ـ مختص: لفظی است که یک معنا دارد.‌
مثال اول: در قانون مدنی آمده است: بیع عبارت است از تملیک عین به عوض معلوم.
لفظ بیع مختص است، زیرا یک معنی دارد.

مثال دوم: اصل ۵ قانون اساسی:
در زمان غیبت حضرت ولی‌عصر ؛ ولایت امر و امامت امت بر عهده فقیه عادل و باتقوا است.
لفظ حضرت ولی‌عصر در این اصل، مختص است زیرا فقط یک معنا دارد و آن عبارت است از امام دوازدهم.

2ـ غیر مختص: لفظی است که بیش از یک معنا دارد.
مثال اول: کلمۀ حقوق غیرمختص است، زیرا چند معنا دارد، مانند حق و حقوق، دستمزد، رشتۀ حقوق.

مثال دوم: کلمۀ عین غیرمختص است، زیرا چند معنا دارد، مانند مثل و مانند، چشم، چشمه، طلا، نقره و ...

منبع: کتاب کلیدواژه های اصول فقه دانشگاهی، مولفین: آیت الله ایلامی، استاد روحانی ـ انتشارات کتاب آوا

وضع تعیینی صریح

وضع تعیینی صریح

وضع تعیینی صریح یعنی واضعی مشخص (مثلاً قانون‌گذار) یک کلمه را وضع کند، همچنین آن را تعریف کند (صریحاً معنای آن را بیان می‌کند).‌
مثال اول: ماده 28 قانون آیین دادرسی کیفری:
ضابطان دادگستری مأمورانی هستند که تحت نظارت و تعلیمات دادستان در کشف جرم، حفظ آثار و علائم و جمع‌آوری ادله وقوع جرم، شناسایی، یافتن و جلوگیری از فرار و مخفی شدن متهم، تحقیقات مقدماتی، ابلاغ اوراق و اجرای تصمیمات قضائی، به‌موجب قانون اقدام می‌کنند.
در این ماده مقنن (واضع مشخص) کلمۀ ضابطین دادگستری را وضع کرده است؛ همچنین آن را تعریف کرده است؛ لذا کلمۀ ضابطین دادگستری دارای وضع تعیینی صریح است.

مثال دوم: ماده ۱۶۴ قانون مدنی:
تعریف اشیای پیدا شده عبارت است از نشر و اعلان برحسب مقررات شرعی به نحوی که بتوان گفت که عادتاً به اطلاع اهالی محل رسیده است.
در این ماده مقنن (واضع مشخص) کلمۀ اشیای پیدا شده را وضع کرده است؛ همچنین آن را تعریف کرده است؛ لذا کلمۀ اشیای پیدا شده دارای وضع تعیینی صریح است.

مثال سوم: ماده ۱۰۰۲ قانون مدنی:
اقامتگاه هر شخصی عبارت از محلی است که شخص در آنجا سکونت داشته و مرکز مهم امور او نیز در آنجا باشد. اگر محل سکونت شخصی غیر از مرکز مهم امور او باشد مرکز امور او اقامتگاه محسوب است. اقامتگاه اشخاص حقوقی مرکز عملیات آن‌ها خواهد بود.
در این ماده مقنن (واضع مشخص) کلمۀ اقامتگاه را وضع کرده است همچنین آن را تعریف کرده است؛ لذا کلمۀ اقامتگاه دارای وضع تعیینی صریح است.

منبع: کتاب کلیدواژه های اصول فقه دانشگاهی، مولفین: آیت الله ایلامی، استاد روحانی ـ انتشارات کتاب آوا