تخصیص اکثر
تخصیص اکثر ناپسند است. یعنی اگر حکمی بصورت عام بیان شود و بعد بیشتر افراد عام از آن حکم مستثنا شوند چنین بیانی ناپسند است. زیرا خارج از روش متعارف سخن است و هم مایه ضعف استدلال به آن عام می گردد
منبع : ابوالحسن محمدی ؛ مبانی استنباط حقوق اسلامی
تخصيص در لغت به معناى اختصاص دادن و خاص گردانيدن چيزى است و در اصطلاح اصول يعني : خارج كردن بعضى از افراد و مصاديق از شمول عام و محدود كردن دامنهء فراگيرى عام است.
در بسيارى موارد لفظ عامى به كار مى‌رود،اما تنها برخى از افراد آن اراده‌مى‌شود.در چنين مواردى گوينده،كلمه يا عبارتى را به كلام خود ضميمه مى‌كند يا كلام‌جداگانه‌اى بيان مى‌دارد تا به مخاطب خود بفهماند كه تنها بعضى از افراد و مصاديق آن لفظ عام را اراده كرده است، نه همهء مصاديق را.به اين عمل،در اصطلاح، تخصيص مى‌گويند.
مثال ١ .هرگاه بگويند:همه دانشجويان كلاس در آزمون پذيرفته شده‌اند،به جز سه‌نفر، در اين عبارت،همه دانشجويان كلاس لفظ عامى است كه شامل كليه دانشجويان‌كلاس مى‌شود،اما گوينده براى آنكه بفهماند برخى دانشجويان در آزمون پذيرفته نشده‌اند قيد به جز سه نفر را در كلام خود آورده است.
مثال ٢ .اگر بگويند:كليه دانشجويان بايد در آزمون ميان‌ترم شركت كنند و سپس درهنگام آزمون اعلام شود كسانى كه كار تحقيقى ارائه نموده‌اند از شركت در آزمون ميان‌ترم‌معاف هستند.جمله اخير برخى از افراد را از شمول حكم پيشين خارج و قلمرو آن رامحدود كرده است
در دو جمله ی فوق ابتدا یک حکم عام آمده و سپس با آمدن جمله ای، حکم عام، محدود و خاص گردیده است
مثلا در مثال دوم، حکم جمله در ابتدا عام است(همه ی دانشجویان) ولی حکم خاص به این حکم عام اضافه شده (مگر دانشجویان تهرانی ) که این حکم خاص، دامنه و شمول حکم عام را کاهش داده است. به این عمل در اصول تخصیص می گوییم
در اصطلاح یعنی : هرگاه عامی داشته باشیم و پس از آن عام، خاص بیاید و دامنه ی شمول عام را کاهش دهد، به این عمل تخصیص می گوییم.
*به خاصی که محدوده ی عام را کاهش دهد، مخصص می گوییم
به همه ی دانشجویان خوابگاه بدهید مگر دانشجویان تهرانی (مگر دانشجویان تهرانی مخصص است)
به این مثال دقت کنید: به همهی دانشجویان وام بدهید مگر به دانشجویان حقوق
در این جا تخصیص رخ داده؛ زیرا ما خاص ( یعنی دانشجویان حقوق ) را از عام ( یعنی همهی دانشجویان خارج کرده ایم )
حکومت دو حالت دارد: یا توسعه می دهد و یا تضییغ می کند
حکومت در آنجایی که توسعه می دهد، با تخصیص اشتباه نمی شود ولی در آنجا که محدود میکنه، با تخصیص شبیه هست
تفاوت تخصیص با این نوع از حکومت ( حکومت به صورت تضییغ) :
اخراج کردن در تخصیص حقیقی است ولی در حکومت تنزیلی و ادعایی است
تفاوت بین تخصیص و تخصص:
* در تخصیص : ما فرد یا افرادی را از حکم عام خارج می کنیم .
* در تخصص : فرد یا افرادی خود به خود از حکم عام خارجند
در تخصیص، دلیل دوم، افرادی را از درون دلی اول خارج می کند ولی در تخصص،دلیل دوم برخی افراد را از دلیل اول خارجح نمی کند،بلکه دلیل دومريالخود به خود ،از دلیل اول خارج است
مثال اول: به دانشمندان احترام بذارید مگر به دانشمندان فاسق ( در این جا دلیل دوم خود به خود از دلیل اول خارج نیست و ما خودمان دلیل دو را از دلیل اول خارج کردیم ، لذا این تخصیص است و نه تخصص )
مثال دوم: به دانشمندان احترام بذارید مگر به بی سوادان ( در این جا دلیل دو م یعنی بی سوادان خود به خود از دلیل اول خارج است ،لذا تخصص است و نه تخصیص )