1) تصریح واضع
2) عدم اطراد
3) عدم صحت حمل ( صحت سلب )
4) عدم تبادر
مجاز یعنی استعمال لفظ در آن معنایی غیر از آن معنایی که واضع برایش گذاشته است
حقيقت شرعيه :
مى دانيم قبل از ظهور اسلام و بعثت پيامبر ( ص ) , براى تنظيم ضوابط و مناسبات حقوقى و معاملاتى و اقتصادى بين مردم , و همچنين در مورد مراسم عبادى دوران جاهليت كلمات و الفاظ و اصطلاحاتى وجود داشته است . بعد از ظهور اسلام بسيارى از اين نظامات حقوقى و اجتماعى و اقتصادى عينا مورد تائيد شارع مقدس قرار گرفت , در برخى موارد تغييراتى داده شد و نسبت به مواردى كه قبلا حكم و ترتيب خاصى وجود نداشت , احكام و ترتيبات جديد تشريع گرديد . بهمين جهت در اسلام به دو دسته از احكام برخورد مى كنيم : يك دسته كه فاقد سابقه بوده و اسلام آنها را وضع و مقرر داشته است , اين موارد به احكام تأسيسى مشهورند . دسته ديگر احكامى هستند كه شارع , آنها را عينا و يا با تغييرات متناسب بنوعى ابقاء و تنفيذ كرده است . اينگونه احكام , احكام امضائى ناميده مى شوند .
حقيقت شرعيه عبارت است از پاره اى كلمات و اصطلاحات اسلامى كه در احكام مورد استعمال قرار گرفته است , هر چند ممكن است متخذ از عرف متداول باشد ولى به علت داشتن بار شرعى و به اين جهت كه شارع براى بيان مفاهيم و مقاصد خاص شرعى , از اين قالبها استفاده كرده است به عنوان حقيقت شرعيه ناميده مى شوند .
در مورد منشاء و ريشه وضع اينگونه الفاظ و كلمات , بحث بسيارى شده است . گروهى عقيده دارند كه اينگونه الفاظ و كلمات به صورت تعيينى وضع شده و عده اى از علماء نيز معتقدند كه به صورت تعينى بوده است . مثلا ممكن است كلمه ( صلوة ) در جاهليت به دعا اطلاق مى شده ولى شارع مقدس آن را مجازا بر اعمال مخصوص نماز مسلمين اطلاق كرده است . يعنى وقتى مى فرمايد : اقيموا الصلوة: يعنى : نماز بخوانيد ، نه اينكه دعا را بجا آوريد . در مقابل حقيقت شرعيه دو اصطلاح ديگر نيز در آثار دانشمندان تحت عنوان حقيقت عرفيه و حقيقت قانونيه بكار رفته است .
بطور خلاصه بايد گفت اگر كلمات و اصطلاحات , حامل يك بار شرعى نباشند ولى در عرف داراى معانى و مفاهيم معلوم باشند , در اصطلاح گفته مى شود كه اينگونه كلمات حقيقت عرفيه دارند .
در مورد حقيقت قانونيه , بايد گفت كلمات و اصطلاحاتى وجود دارند كه با وجود استعمال عرفى به نحوى مورد تعريف قانونگزار قرار مى گيرند . يعنى قانونگزار با جعل اين كلمات , هويت جديدى براى آن ايجاد مى كند . مانند تعاريفى كه در مقدمه قانون مربوط به اراضى , در مورد زراعت و انواع اراضى دائر و بائر و موات يا كلماتى مانند نسق و حق آيه بعمل آمده است در اصطلاح مى گويند اين كلمات داراى حقيقت قانونى است .
منبع: مباحثى از اصول فقه، دکتر سيد مصطفي محقق داماد