مخصص متصل و مخصص منفصل

مخصص لفظى‌
اين نوع مخصص باتوجه به پيوستگى و ارتباطش با دليل عام بر دو قسم است: 
 مخصص متصل:هرگاه مخصص،همراه با كلام عام ذكر شود و از خود استقلالى‌نداشته باشد،بلكه جزئى از كلام عام به حساب آيد،آن را مخصص متصل مى‌گويند

مثال حقوقى:
-ماده  ۵  ق.م : كليه سكنه ايران اعم از اتباع داخله و خارجه،مطيع قوانين ايران خواهندبود مگر در مواردى كه قانون استثنا كرده باشد

-ماده  ۵  ق.ت: كليه معاملات تجار تجارتى است،مگر اينكه ثابت شود معامله مربوطبه امور تجارتى نيست

مخصص منفصل:مخصصى كه داراى استقلال باشد و جزئى از كلام عام محسوب‌نشود،مخصص منفصل ناميده مى‌شود.

مثال  ١ .دليل عام:ماده  ١٨٨  ق.آ.د.ك : محاكمات دادگاه علنى است

مخصص منفصل:ماده  ٢٢۵  همان قانون : رسيدگى به جرائم اطفال علنى نخواهد بود

مثال  ٢ .دليل عام:ماده  ١  قانون كار : كليه كارفرمايان و كارگران...مكلف به تبعيت از اين‌قانون مى‌باشند
مخصص منفصل:ماده  ١٨٨  همين قانون :كارگران كارگاه‌هاى خانوادگى مشمول‌مقررات اين قانون نخواهند بود

مثال  ٣ .دليل عام:ماده  ۴۴۵  ق.م : هريك از خيارات بعد از فوت منتقل به‌وراث مى‌شود
مخصص منفصل:ماده  ۴۴٧  ق.م : هرگاه شرط خيار براى شخصى غيراز متعاملين‌شده باشد،منتقل به ورثه نخواهد شد

نمونه اي از مخصص متصل و منفصل

مخصص متصل :
 اصل 32 قانون اساسی : هیچ‌کس را نمی‌توان دستگیر کرد مگر به حکم و ترتیبی که قانون معین می‌کند ....

مخصص منفصل:
ماده 49 قانون مجازات اسلامی عام است و ماده 147 قانون مجازات اسلامی مخصص آن است .

عام : ماده 49 قانون مجازات اسلامی : اطفال در صورت ارتكاب جرم مبرا از مسئوليت كيفري هستند و ...
خاص : ماده 147 قانون مجازات اسلامی : هرگاه نابالغ مميز كسي را قذف* كند به نظر حاكم تاديب مي شوند و ...

* قذف نسبت دادن زنا يا لواط است به ديگري

مخصص

مخصص

مخصص در لغت به معناي خاص کننده است

مخصص در اصطلاح اصول فقه دليلي است که دامنه و شمول عام را محدود مي کند

 

اقسام مخصص

قسم اول

مخصص متصل آن است مکه دليل خاص کننده به عام چسبيده باشد

مخصص منفصل آن است که دليل خاص کننده از عام جدا و منفصل باشد

 

قسم دوم

مخصص لفظي آن است که دليل خاص کننده به صورت لفظ باشد

مخصص عقلي آن است که دليل خاص کننده به صورت لفظ نباشد

 

قسم سوم

مخصص مجمل آن است که دليل خاص کننده اجمال و ابهام داشته باشد

مخصص مبين آن است که دليل خاص کننده اجمال و ابهام نداشته باشد

مخصص متصل و منفصل

مخصص متصل : اگر مخصص به عام چسبیده باشد، مخصص متصل نام دارد

مخصص منفصل: اگر مخصص به عام نچسبیده باشد، و از آن جدا باشد، مخصص متصل نام دارد

* آیه 142 سوره نساء عام است و آیه 146 همین سوره، مخصص آن است .

 

1 - إِنَّ الْمُنَافِقِينَ يُخَادِعُونَ اللّهَ وَهُوَ خَادِعُهُمْ وَإِذَا قَامُواْ إِلَى الصَّلاَةِ قَامُواْ كُسَالَى يُرَآؤُونَ النَّاسَ وَلاَ يَذْكُرُونَ اللّهَ إِلاَّ قَلِيلاً (142(

منافقان مى‏خواهند خدا را فريب دهند; در حالى كه او آنها را فريب مى‏دهد; و هنگامى كه به نماز برمى‏خيزند، با كسالت برمى‏خيزند; و در برابر مردم ريا مى‏كنند; و خدا را جز اندكى ياد نمى‏نمايند!

2- إِلَّا الَّذِينَ تَابُواْ وَأَصْلَحُواْ وَاعْتَصَمُواْ بِاللَّهِ وَأَخْلَصُواْ دِينَهُمْ لِلَّهِ فَأُوْلَئِكَ مَعَ الْمُؤْمِنِينَ وَ سَوْفَ يُؤْتِ اللَّهُ الْمُؤْمِنِينَ أَجْراً عَظِيماً (146(

مگر آنها كه توبه كنند، و جبران و اصلاح نمايند، به (دامن لطف) خدا، چنگ زنند، و دين خود را براى خدا خالص كنند; آنها با مؤمنان خواهند بود; و خداوند به افراد باايمان، پاداش عظيمى خواهد داد.

 

یک مخصص بعد از چند جمله ( مخصص واحد بعد از چند عام )

قبلا تخصیص را توضیح دادیم

گفتیم تخصیص یعنی یک عامی داشته باشیم و بعدا یک خاص بیاد و برخی افراد عام را از محدوده اش خارج مند

مثلا: به همه ی دانشجویان وام بدهید مگر به دانشجویان حقوق

در این جا : همه ی دانشجویان عام است و مگر به دانشجویان حقوقمخصص آن است

حال سوال این است که اگر چند عام داشته باشیم و بعد از این چند عام یک مخصص بیاید، این مخصص به کدام عام می خورد

به این مثال دقت کنید:

به همه دانشجویان خوابگاه بدهید و به همه ی استادان عیدی بدهید و به همه ی اعضای هیئت علمی وام بدهید مگر به زنان

سوال این است که مگر به زنان به کدام عام خورده؟

آیا به تمام عام های قبلی خورده؟

آیا فقط به عام آخری ( یعنی اعضای هیئت علمی ) خورده؟

جواب:

مسئله اختلافی است:

دکتر ابوالحسن محمدی نظر دو نفر از جمله آخوند خرانسانی را در کتابش نوشته ولی خودش نظری نداده

آخوند خراسانی در کتاب کفایة الاصول نوشته که این مخصص به عام آخری می خورد ولی در مورد عام های قبلی معلوم نیست که می خورد یا نه، لذا می گوید باید به اصول عملیه ( برای رفع شک ) مراجعه کنیم

برخی گفته اند همیشه به عام آخری می خورد

برخی گفته اند که تمام عام های قبلی می خورد

عام و خاص :

عام لفظي است که همه ی افرادش را در بر دارد (مانند : انسان ها، ايرانيان، دانشجويان)

خاص : لفظي است که تعدادی از افرادش را در بر دارد (مانند : پسران نسبت به مردان، شيرها نسبت به حيوانات )

 

 الفاظ عام :

 در فارسي : تمام، همه، هر، هيچ، کل ، جمیع و ...

 

مثال :

 كُلُّ نَفْسٍ ذَآئِقَةُ الْمَوْتِ - همه کس مرگ را مي چشد. آل عمران / 185

 ماده 5 قانون مدني : کليه سکنه ايران مطيع قوانين ايران اند

مثالی برای خاص:

قوانین جزایی در مورد افرادی که در ایران زندگی می کنند قابل اجرااست 

لفظ قوانین با آمدن قید " جزایی " خاص شده است

انواع مخصص ( مخصص متصل و مخصص منفصل )

انواع مخصص :

مخصص بر دو نوع است :

الف ) مخصص متصل

ب ) مخصص منفصل