اصول فقه چیست ؟
فقه در لغت یعنی فهم و در اصطلاح یعنی دانستن احکام شرع درباره موضوعات اشیا و کارهای مردم . این دانش را می توان بطور مختصر و بدون استدلال بدست آورد و می توان به تفصیل و با استدلال ، تحصیل کرد .
ادله فقه ، کیفیت به کاربردن آنها و مسایل مربوط به آن در علمی بررسی شده است که مقدمه فقه استدلالی است . این علم را (( اصول فقه )) می گویند .
نکته : علم اصول فقه ، برای امکان استنباط احکام شرع اسلام و به نحوی که توضیح داده شد در نیمه اول قرن هجری بوجود آمد ولی تا آن زمان نامی نداشت ، تدریس نمی شد و حتی کتابی در مورد آن نوشته نشده بود .
اولین تالیف در اصول فقه :
بنابر نظر مشهور مورخان ، اولین مولف اصول فقه (( محمد بن ادریس شافعی )) و اولین کتاب در زمینه اصول فقه (( الرساله )) می باشد . لازم به ذکر است گروهی از شیعیان امام باقر (ع) و امام صادق (ع) را مدون (( علم اصول )) می دانند .
موضع امامیه در مقابل علم :
۱- دیرتر استناد کردن شیعیان به اصول فقه ، نسبت به سنی ها : شیعه امامیه ، دیرتر از اهل سنت به علم اصول احتیاج پیدا کرد و علت آن این است که به عقیده شیعه : کردار و تقریر امامان ۱۲ گانه ، همان حجیتی را دارند که قول ، فعل و تقریر پیغمبر (ص) داراست . از این رو تا شروع غیبت کبری ، شیعه احکام خود را بی واسطه یا باواسطه از امام معصوم (ع) گرفته و احتیاجی به (( اجتهاد )) (( استنباط )) و (( علم اصول فقه )) پیدا نمی کند . لکن وقتی غیبت کبری شروع می شود و امام دوازدهم ، علما و فقها را موظف می کند که در امور شرعی ، اجتهاد نموده و شیعیان را رهبری کنند ، فقها به ناچار به اصول فقه روی اوردند .
۲- پیدایش (( اخباری ها )) و (( اصولی ها )) : با توجه به مطالب فوق الذکر ،در مورد مسئله استناد یا عدم استناد به علم اصول فقه ، میان شیعه امامیه ۲ دسته ایجاد گردید :
۱- دسته ای که اصول را نمی پذیرند ( اخباری ها )
۲- دسته ای که اصول را قبول می کنند ( اصولی ها ) لازم به ذکر است ( اخباری ها ) برای استنباط احکام فقه ، فقط به اخبار و آیات استناد نموده اند و (( اصولی ها )) علاوه بر کتاب و سنت به فنون اصولی نیز استناد کرده اند .