عقل از ديدگاه شيعه و اهل سنت ( بررسی دلیل عقل در اصول فقه )

عقل از ديدگاه شيعه و اهل سنت :

الف ) نظرگاه شيعه در مورد عقل :

فرقه اماميه از ابتدا به دليليت عقل عقيده داشته و به اين نكته شناخته شده اند . و از بين علماى عامه كسانى كه به شيعه نزديك بوده اند تا حدودى و به نحوى از انحاء دليليت عقل را پذيرفته اند , از آن جمله اند : مالك , كه در جلسات درس حضرت صادق ( ع ) حضور مى يافته است , جلال الدين سيوطى شافعى , كه دانشمندى است مصرى , در كتابش بنام الحاوى مى گويد : اهل سنت منبع احكام را منحصر به منقول مى دانند و معقول را نمى پذيرند - و اضافه مى كند - كه تنها شيعه و كراميه و معتزله عقل را به عنوان يك منبع مستقل قبول دارند ( الحاوى جلد 2 ص 159 جلال الدين سيوطى )

منظور سيوطى از منقول همان كتاب و سنت و قياس , و از معقول همان است كه در شيعه به عنوان عقل شهرت دارد , ابوزهره از دانشمندان و استادان معاصر حقوق در كتابش بنام الامام الصادق در صفحه 482 مى نويسد : برادران اماميه براى عقل منزلتى بزرگ قائلند

ب) نظرگاه اهل سنت در مورد عقل:

علماى عامه بطور كلى عقل را به عنوان منبع مستقل قبول ندارند و آن را تحت عناوين استحسان و مصالح مرسله و قياس مورد بحث قرار مى دهند .

ادامه نوشته

موضع معتدلانه مجتهدين اماميه در مورد عقل :

موضع معتدلانه مجتهدين اماميه در مورد عقل :

مجتهدين اماميه در مورد استفاده از عقل و استناد به آن در استنباط احكام شرعيه , در طول تاريخ فقه , دو جهت گيرى متقابل نموده اند . يكى در مقابل فقهاى عامه كه به اصطلاح آنان را اصحاب رأى مى گويند , و ديگرى در مقابل اخباريين كه به بى اعتبار بودن استنباطات عقلى معتقدند . در حقيقت فقه اماميه راهى بين اين دو گروه افراطى و تفريطى را انتخاب نموده است .

منبع: مباحثى از اصول فقه،  دکتر سيد مصطفي محقق داماد

عقل در اصول فقه ( بررسی سير تاريخى دليل عقل در اصول فقه )

 سير تاريخى دليل عقل :

قبل از مرحوم شيخ مفيد , نامى از عقل در آثار علماى اصول و فقه ديده نمى شود .شيخ مفيد در رساله اصوليه خود كه كراجكى آن را تلخيص كرده , و فعلا موجود است , براى اولين بار عقل را مورد بررسى قرار مى دهد . شيخ مفيد هر چند به وضوح عقل را به عنوان يكى از ادله به حساب نياورده ولى مى گويد: اصول احكام , كتاب است و سنت و اقوال ائمه - و اضافه مى كند - از سه طريق مى توانيم به اين اصول دست يابيم :

1 - به طور شفاهى

2 - از طريق اخبار

3- از طريق عقل

شيخ در حالى كه نامى از اجماع نمی آورد, بترتيب مذكور به عقل اشاره مى كند و در تعريف آن مى گويد: ( عقل راه معرفت حجيت قرآن و دلائل اخبار است ). و همان طور كه مى بيند براى عقل ( طريقيت ) قائل است و آن را به طور مستقل به عنوان دليل و حجت نمى شناسد

بعد از شيخ مفيد , شيخ طوسى , كه از شاگردان شيخ مفيد است , در كتابى به عنوان عده الداعى كه اولين كتاب شيعه در اصول است , به طور غير مستقيم به تبيين عقل مى پردازد . شيخ طوسى در يكى از مباحث كتاب مى گويد: معلومات بر دو قسم است : اكتسابى و ضرورى , منظور از معلومات اكتسابى آنهايى است كه از طرق مختلف عقلى و سمعى فراهم مى شود . اما ضروريات , بديهيات و واقعياتى هستند كه به خودى خود وجود دارند و بشر آنها را بدون هرگونه استدلال و استنتاج پذيرفته است . مانند : حسن عدل , قبح ظلم. مرحوم شيخ طوسى بيش از اين در خصوص عقل مطلبى نمى گويد .

ادامه نوشته

دليل عقلى در اصول فقه

دليل عقلى :

منظور از دليل عقلى , به عنوان يك منبع مستقل در كنار كتاب و سنت , عبارت است از هر حكم عقلى كه موجب قطع به حكم شرعى گردد و به تعبير ديگر هر قضيه عقليه اى كه به وسيله آن بتوان علم قطعى به حكم شرعى حاصل نمود آن را دليل عقلى گويند .

منبع: مباحثى از اصول فقه،  دکتر سيد مصطفي محقق داماد